STARE KAPLICZKI I KRZYŻE PRZYDROŻNE
NA PRZEDMIEŚCIACH BUSKA
autorzy :
CZĘŚĆ II - Adolf Zabuski
........................... - Tadeusz Cwen
7 / Wolany - bezimienne przydrożne krzyże
.................................................
Można na pewno powiedzieć , że o ile Busk okazuje się bogaty w przydrożne świątki , o tyle przedmieście Wolany jawi się bardzo bogatym ich zbiorem .
Owe przydrożne figury przeważnie z krzyżem przedstawiają :
- figura I - Zdjęcia 13 i 14,
- figura II - Zdjęcie15,
- figura III - Zdjęcia 16 i 17
Pomimo starości i nieumiejętnej konserwacji, widać że te świątki przedstawiają swoiste dzieła i stanowią średniowieczne zabytki sztuki sakralnej , wymagające obecnie fachowej renowacji i konserwacji. Na żadnej z tych figur nie można dziś odczytać ani jednego słowa inskrypcji , co uniemożliwia ich identyfikację w materiałach historycznych.
Wszystkie figury przedstawiają Chrystusa Ukrzyżowanego na wysokim cokole , na których z pewnością były kiedyś inskrypcje
Dzisiaj te milczące , bezimienne przydrożne figury i krzyże , zaświadczają o polskości i przywiązaniu wówczas żyjących tu ludzi do tych ziem . Są to zapewne , w przeważającej części nasze polskie świątki - myśmy wyjechali one zostały , podobnie jak pozostały nasze świątynie , cmentarze i ziemie naszych ojców .
O ich polskości świadczą bardzo rzadkie - resztki polsko brzmiących inskrypcji, a świątki mimo to stoją - trwają i świadczą o nas teraz i będą świadczyć wówczas jak odejdziemy.
Te figury powinna stać nieogrodzone na otwartej przestrzeni , tak aby można było przynajmniej raz w roku , w dzień Wszystkich Świętych złożyć u ich stóp kwiaty i znicze , jak nakazuje nasz chrześcijański obyczaj .
Największą ujmą dla tych figur - krzyży jest to że stoją one za ogrodzeniem . prywatnych posesji , które ograniczają ich kontakt z ludżmi . Uniemożliwia to składanie przed kwiatów , zniczy itp., a po drugie jak tu spełnić chrześcijański obyczaj - zdjęcie czapki lub zrobić znak krzyża - przed ogrodzeniem ? - nie wypada.
Wizualnie wygląda to jak "C h r e s t y w k r i e p o s t n o j z o n i e "
Krzyże na więziennym terenie.
9 / Stara kapliczka z krzyżem na Długiej Stronie
...................................................
Na Długiej stronie rozpoznano tylko jedną kapliczkę z krzyżem , przy ulicy Szaszkiewicza - patrz Zdjęcie18 , tak samo stareńką jak wszystkie pozostałe.
Przedstawia ona Chrystusa Ukrzyżowanego , a miejsca na inskrypcje są puste i nie wiadomo czy zatarł je czas czy zostały usunięte w inny sposób ? Figura ta widnieje na mapie austriackiej z 1894 roku , patrz Zdjęcie 21.
10 / Krzyż kamienny z XVI wieku na Podzamczu
.........................................................
Ślady poszukiwań dawnych zabytków na Podolu , jeszcze przed II Wojną Światową można znaleść w książce " Przeszłość i zabytki woj. Tarnopolskiego " , w której czytamy :
<< Mnóstwo nagrobków kamiennych przechowało się jeszcze na całym Podolu , przeważnie z XVII i XVIII wieku , wyjątkowo sięgające najdalej XVI wieku , jak np. między innymi w Busku na Podzamczu >> */ 5
Obecnie w starej części Podzamcza istnieje jedna kapliczka z krzyżem usytuowana przy ulicy Podzamcze , na wzniesieniu odnogi Pełtwy - patrz Zdjęcie 19 i 20.
Oprócz Chrystusa ukrzyżowanego figura przedstawia dwie słabo rozpoznawalne postacie pod krzyżem i jedną postać niżej u podstawy figury.
Być może krzyż ten jest jakąś pozostałością po istniejącej w pierwszych wiekach ubiegłego tysiąclecia na podzamczu świątyni O. O.Bazylianów , która została zniszczona w czasie najazdu Chmielnickiego i przestała istnieć w XVII wieku.
11 / Stare kapliczki które istniały jeszcze na początku
XIX wieku wg. austriackiej mapy wojskowej
...............................................
Według austriackiej mapy wojskowej z 1894 roku aktualizowanej w 1911 roku - parz Zdjęcie 21 , istniały na przedmieściach Buska jeszcze inne , zapewne stareńkie przydrożne Świątki , które wypatrzeć można :
- u zbiegu dzisiejszych ulic Siczowyw Strzelców i Długiej Strony
- na Podzamczu , przy ulicy Lwowskiej i Zawodskiej , po jednej stronie ulicy Zawodskiej stał krzyż przydrożny , a z drugiej strony tej ulicy przydrożna figura .
Na tej mapie zaznaczone zostały również figura Świętego Jana , na początku ulicy Sokoła i figura z krzyżem przy drodze na Rokszyn . Widocznie figury te były ważne dla topografii wojskowej i dlatego , w odróżnieniu do innych pomniejszych krzyży i figur zostały zaznaczone na tej mapie.
Na tej mapie zaznaczono również figurę z krzyżem na rozdrożu drogi z Lipiebok w kierunku na Strunibaby z drogą na Uciszków.
* / 5 " Przeszłość i zabytki woj. Tarnopolskiego " aut . Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz , Tarnopol 1926 rok , wyd. nakładem Powiatowej Organizacji Narodowej .
